Pir Sultan Abdal Gerçeği

PİR SULTAN ABDAL GERÇEĞİ

Şah Tahmasb zamanında İran’ın Hoy şehrinden Anadolu’ya gelip Sivas’ın Yıldızeli’nin Banaz Köyüne yerleşen -tahminen 1517/1519 genç bir delikanlı olan- Pir Sultan Abdal, Celal Babanın yaptığı İlk ayaklanma’nın coşkusunu yaşamış ve propagandasının tesirlerine kapılmış ve küçük yaşta ozan ve şair olarak ortaya çıkmıştır. Bilgili, akıl yürüten, halka hitap edebilen ve ayaklanmalarda öncü bir katılımcı, enerjik ve fanatik bir ayaklanmacı olmuştur. Yalnız bir gerilla gibi baskınlara katılmak yerine , halk oyu, halk katılımı, lider ve gerillalara cesaret, metanet ve moral verici katkılarda bulunmuştur. Yaşadığı yer olayların olduğu yerin içindedir. veya yanı başındadır. Kendisi ozan ve şair olunca toplulukların içine, Karar alınan merkez ve karargahlara girmesi ve görev talep etrnesi çok kolay olmuştur. Halk kamu oyu oluşturmak, destek talep etmek, Osmanlı’ya karşı Batı Anadolu da , Trakya da ve Balkanlarda yaşayan Türkmenlerin Osmanlı’ya baskılarını artırmak, o bölgelerde ayaklanma başlatmak, maddi ve manevi destek sağlamak amacıyla o bölgelere gönderilen heyetlerde yer almıştır. Bütün Türkmen Uluları’nın Türbe, Tekke, dergahlarını dolaşıp ziyaret ederek halkla temas kurmuştur. Deyişleriyle bölge Türkmenler’ini ve Dede, Babaları’nı etkilemiştir. Her dergahtan ötekine selam götürmüş ve bunu deyişlerle dile getirmiştir?

Şöyle ki: Kazovadan yola çıkarak; Amasya’da Çoban dede türbesi, Merzifonda, Gani Baba Türbesi, Osmancıkta Koyun baba türbesi, Kırıkkalede Karpuzu büyük Hasan Dede, Keskinin Konur köyünde Kutbi Haydar Sultan türbesini, Hacı Bektaş dergahını ziyaret edip Dede Baba Şeyh Kalender Çelebinin bu harekete katılmasını talep etmiş fakat biraz isteksiz görmüştür. Yumuşatmak için (Şah) kelimesininse içinde geçen bir çok deyişle hitapta bulunmuştur. Ayrıca Balkanlarda ki Türkmen dergahları üstünde nüfus sahibi olan Bektaşi Dede babaları’nı yanına alarak Trakya’ya ve Balkanlara geçmiştir. Dimetokada, Seyit Ali Sultan Dergahı’nı, Oradan Kırcaali’ye ve oradan Haskova’nın Tekke köyünde, “Otman Baba” tekkesi’ne gitmiş, Dede baba Kiçi Sultan’la görüşüp yardım talep etmiş. Oradan Şumnu sancağına geçerek Demir Baba ve Kızıl deli sultan dergahları’nı ziyaret etmiştir. Gittiği her yerde halkın coşkusuyla karşılaşmış, büyük itibar görmüştür. deyişleriyle halkı büyülemiştir. Bu gün dahi bu saydığım dergahlarda Pir Sultan’ın deyişleri Sivas yöresinden daha çok söylenir. Pir Sultan Abdal’ın bu yerleri dolaştığını yine onun ağzından ve Şiir ve deyişlerinden öğreniyoruz. Fakat olayları tamı, tamına bilmeyen insanlar bunları yorumlayamamıştır veya saptırmıştır. Çünkü şimdiye kadar bu konuda kitap yazanlar, fikir söyleyenler dışarıdan kimselerdir. Türkmen halkı’nın içinden çıkmamış ve bu burukluğu yaşamamış, Halk efsanelerini dede, babalarından duymamış bu olayların kalan izlerinden habersiz kimselerdir. Genlerinde uyarıcı, mesaj verici bir nitelikleri ve nicelikleri yoktur. Bilgisiz bazı Türkmen kişilerinden, yalan yanlış bilgiler toplayarak ve Osmanlı siyasi ve yanlı tarihine, bakarak ve yine Osmanlı belgelerine sığınarak kitaplar yazmışlar , yorumlar yapmışlardır. Çoğu kez gerçek gizli kalmıştır. Şimdi bunları doğrular nitelikte Pir Sultan’dan Deyişler :

Kazovada ki, “KAT” karargah’ına dikilen bayrağı gerçekleyen deyişi. Milliyet yayınlarından Cahit Öztelli’nin Pir Sultan Abdal’ın Bütün Şiirleri adlı Kitabı. 1971 basımlı kitabı’nın 19. sayfasından alındı.

Gözleyi gözleyi gözüm dört oldu.

Alim ne yatarsın günlerin geldi

Korular kalmadı Kara yurt oldu

Ali’m ne yatarsın günlerin geldi (1)

Kızıl ırmak gibi bendinden boşan

Hama’dan Mardin’den Sivas’a döşen

Düldül eğerlendi, Zülfikar kuşan

Ali’m ne yatarsın günlerin geldi

Mümin olan bir nihana çekilsin (2)

Münafık başına taşlar üşürsün

Sancağımız Kazova’ya dikilsin (3)

Ali’m ne yatarsın günlerin geldi

Şah’ın geleceği bir gün duyulur (Duydular)

Yezit’ ler lanet gömleğin geydiler

İmam’ı Aliyyül riza’ya kıydılar

Ali’m ne yatarsın günlerin geldi

Pir Sultan Abdal’ım bu sözüm haktır

Vallahi sözümün hatası yoktur

Şimdiki sofu’nun yezid’i çoktur

Ali’m ne yatarsın günlerin geldi

Not: 1) Ayaklanma ve zafer günleri geldi.Her şey hazır.

2) Gizlenmek,kendini belli etmemek

3) Kat’a bayrak dikmek ve Anadolu’da İlk Türk ve Türkmen devlet ‘inin Kuruluşu:

Pir Sultanın bu şiirinden şu manayı çıkarabiliriz. Birincisi; Pir Sultan Celal Baba ayaklanmasının ilk günlerinde KAT mevkiinde gizli karargah kurulup Türkmen bayrağının dikildiği günlerden itibaren ayaklanmada görev almıştır. İkincisi ; Celal Baba ayaklanması KAT gizli karargahını terk ederek dağlara çekilmiş ve Celal Baba öldürüldükten sonra, Şah Veli Ayaklanmasına katılmak için Şah Kalender Çelebiyi İkna etmeye ve Hedef olarak da ona KAZOVA’daki KAT karargahına ikinci defa olarak bayrak dikmeyi telkin etmektedir. Yani hareketin ikinci kısmına katıldığını var sayabiliriz, aşağıdaki nefeste Pir Sultan iyiden iyiye ümitsizliğe düşmüş ve zamanın kısaldığını ve sabrının kalmadığını beyan ederek Kander Çelebi’ye acil beklendiğini bildiriyor.

Hasretilen beni uryan eyledin

Beklerim yolların gel efendim gel

Gönül kuşu kalktı cevlan eyledi

Beklerim yolların gel efendim gel (1)

Evvel Ahir sensin, dönmezem senden

Mey’ü muhabbetin çıkar mı candan

Gönül göç eyledi kevn-ü mekandan

Beklerim yolların gel efendim gel (2)

Tevarih çoğaldı da hadden aştı

Urum sofuları bildiğin şaştı

Şimdi gayret Şahı Merdana düştü

Beklerim yolların gel efendim gel (3)

Horasandan kalktı pirim hind’i yararak

Top top olmuş Harici’ler kırarak

Bendelerin Şah’ına yalvararak

Beklerim yolların gel efendim gel (4)

Bozuldu, yolcular yollarda kaldı

Ayin , erkan gitti, dillerde kaldı

Bendelerin zayıf hallerde kaldı

Beklerim yolların gel efendim gel (5)

Pir sultanım allah allah diyelim

Gelin, nikabını elden koyalım

Takdir böyle imiş biz ne diyelim

Beklerim yolların gel efendim gel (6)

Şimdi de Pir Sultan Abdal Hacı Bektaş Torunu Şah Kalender Çelebiyi ayaklanmaya katılmaya ikna etmiş, Kalender Çelebide otuzbin kişiyle ayaklanmayı başlatmış ve yönünü Sivas, Tokat ve Kazova’ya döndürerek Dağlara çekilmiş olan Türkmenlere yardıma geldiğini Türkmen halkına coşkuyla bildiriyor.

Yürüyüş eyledi urum üstüne

Ali nesli güzel imam geliyor

İnip temenna eyledim destine

Ali nesli güzel imam geliyor (1)

Doluları adım adım dağıdır

Tavlasında küheylanlar bağlıdır

Aslını sorarsan Şah’ın oğludur

Ali nesli güzel imam geliyor (2)

Mağripten çıkar görünü görünü

Kimse bilmez evliyanın sırrını

Koca Haydar Şah’ı Cihan torunu

Ali nesli güzel imam geliyor (3)

Pir Sultan Abdal’ım görsem şunları

Yüzüm sürsem boyun eğip yalvarı

Evel baştan on iki imam serveri

Ali nesli güzel imam geliyor (4)

Bu şiir’inde de Pir Sultan Abdal Kalender Çelebinin ayaklanmaya katılmasıyla Türkmenlerin zafer kazanacağına inanmış ki hedefi yalnız Kazovaya Türkmen bayrağı dikmeyi yeterli görmüyor. Bütün Anadolu’yu işgal ederek İstanbul’u da ele geçirip Osmanlı’ya son vererek bir Türkmen Devleti kurmayı ve Türkmenlerin inançlarına ve törelerine göre yaşamalarını hedef gösteriyor.

Hazreti Ali’nin Devri Yürüye

Ali kim olduğu bilinmelidir

Alay alay gelen gaziler ile

İmamların öcü alınmalıdır (1)

Pir Sultan’ım ey Dede Dehman (doğrusu Dihman)

Kendini çevir de andan gel heman

İstanbul Şehrinde ol sahip-zaman

Tac’u Devlet ile salınmalıdır (2)

Şimdi de Pir Sultanın Halk oyu oluşturmak ve Kalender Çelebiyi ikna etmek için giderken nerelere uğradığını ve yolculuk güzergahını şiir’lerinden takip edelim.

Arafatta bekleyen Halilürrahman

Sultan sahralı dertlere derman

Şeyh Hasan ile güzel Şeyh Çoban (Amasya)

Şeyh Ahmet edeyi kül eden medet (1)

Gece gündüz yanar kandiller, mumlar

Pirim Hasan’ in aşk camın sunarlar

Mest olan aşıklar gülbank çekerler

Çekilir gülbengi Koyun Babanın (Osmancık) (2)

Pir Sultanım Haydar , yola bakana

Uyalım Hakkın Çırağın yakana

Hızır derler gülbengini çekene

Çekilir gülbenği Koyun Babanın (3)

Ankara’dan Çıktım sabah namazı

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar

Yetiş Seyit Battal Hüseyin Gazi

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (4)

Merhaba ey güzel pirim merhaba

Poyraza dayanmaz şalınan aba

Yetiş imdadıma Sultan kurt Baba

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (5)

Yine kırçıllandı dağların salı

Kış tutmuş iniler Kürenin beli

Boz bulanık akar ırmağın seli

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (6)

Hayal hayal oldu gözüme vatan

Ahmaktır dünyaya göz gönül katan

Çıblak Ali ile Haydarı Sultan (Keskin Konur köyü)

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (7)

Gaibtesin, kandildesin sırdasın

Münkire görünmen, göze perdesin

Hasan Dede’m, yöğrük kulu nerdesin? (kırıkkale)

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (8)

Bu deyiş iki türlü yorumlanır. Birincisi ; Hacı Bektaş dergahına giderken uğradığı yerler ve Türbeler İkincisi ; Trakya‘dan ve Balkanlardan Sivas a dönerken takip ettiği yol güzergahıdır. Ben daha çok ikinciyi benimsiyorum. Sılasına kavuşmak için özlem var.

Devamı:

Denek dağında yatan yediler kırklar

Buna inanmadı münkirler şekler

Çiçek Ata ile Hüri melekler (Çiçek Dağı)

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (1)

Pir Sultan Abdal’ı içtiğim dolu

Sevdası serimden gitmedi hali

Damanın tuttuğum Bektaşi veli

Bize yol vermiyor aşmağa dağlar (2)

Sensin bizim zahir batın ulumuz

Aman medet mürvet pir Hacı Bektaş

Her taraftan sana çıkar yolumuz

Ali’sin bir adın var Hacı Bektaş (3)

Seni sevdik , Senden yana yıkıldık

Münkirlerin kesretinden sıkıldık

Her birimiz Künc-i gamda tıkıldık

Yetiş bu imdada Er Hacı Bektaş (4)

Pir Sultan Abdal’ım sana dayandım

Uyur idim himmetinle uyandım

Hep istiyenlere verdin inandım

Benim de muradım ver Hacı Bektaş

Bu deyişiyle pir Sultan Abdal Hacı Bektaş Türbesinde Davasında zafere ulaşması için dua ediyor ve dilekte bulunuyor. Balım Sultan’ı ziyaret ediyor.

Çok şükür olsun Hüdanın demine

Hacı Bektaş veli, Sultan Balım var

Mehdi evsafı eyledim temine ilacı

Bektaş veli, Sultan Balım var (1)

Pir Sultanım biat ettik ol erden

Muhabebet kokusu geliyor senden

Katarından ayırma Şahi merdan

Hacı Bektaş veli, Sultan Balım var

Burada dergaha girip ikrar aldığını ve Hacı Bektaş ocağına talip olup yola girdiğini ima ediyor . Ziyaretini doğrulamak için oranın özelliklerini ve yer adlarını sayıyor.

Arzuladım size geldim

Hünkar Hacı Bektaş veli

Eşiğine yüzler sürdüm

Hünkar Hacı Bektaş veli (1)

Pir elinden dolu içtim

Doğdum elinize düştüm

Ak cermeti gördüm geçtim

Hünkar Hacı Bektaş veli (2)

Güvercin donunda duran

Cümle eksikler bitiren

Beş Taşı şahit getiren

Hünkar Hacı Bektaş veli (3)

Kırk Budak’ta Şem’a yanan

Dolusun içenler kanar

Aşıkları sema döner

Hünkar Hacı Bektaş Veli (4)

Bahçende gördüm gülünü

Erenler sürsün demini

İmam Riza’nın torunu

Hünkar Hacı Bektaş Veli (5)

Balım Sultan er köçeği

Keser kılıncı bıcağı

cümle erenler gerçeği

Hünkar Hacı Bektaş veli (6)

Pir Sultan’ım gerçek veli

Erenlerden çekmem eli

On’iki imamın serveri

Hünkar Hacı Bektaş veli (7)

Buraya kadar yazdığımız şiirlerinden şu manayı çıkarıyoruz Pir Sultan Abdal, Celal Baba ayaklanmasına katılmış Sazını, silah olarak kullanıp büyük bir kitleyi uyararak kamu oyu oluşturmuş. Anadolu’nun en büyük dergahı Hacı Bektaş’ın o zamanki Şeyhi Kalender Çelebiyi ikna ederek ayaklanmaya katılmasını sağlamıştır. Ne yazık ki ayaklanmalar başarısız olmuş, katılan bütün liderler öldürülmüştür. Aklıyla hareket eden Pir Sultan Abdal bu baskınlardan sağ salim olarak canını kurtara bilmiştir.

Şöyle ki: Yenilgiyi anlar anlamaz bir yolunu bulup Tekrar Hacı Bektaş’a dönmüş.Orada bir kaç gün kaldıktan sonra oradan ayrılarak Trakya’ya ve Balkanlara geçmiş oralardaki Türbe ve Tekkelerde dolaşarak Anadolu da, olup bitenleri oralarda ki arkadaşlarına sazını kullanarak anlatmıştır. Anadolu da ortalık düzelinceye kadar uzun bir zaman oralarda gizlenmiştir.Daha sonra Sivas’a köyüne dönmüştür. Fakat yine boş durmamış Bozoklu Celal Babanın yol oğlu Hubyar ve diğer yol oğlu Ali Baba ile musahip olarak Ayaklanma sonun da kaçıp canlarını kurtaran Türkmenleri Talip ve deharayı toplamaya ve tekrar dergaha bağlamak için örgütlemeye başlamışlardır.Hubyar Sultanla ve Ali baba ile birlikte Şah Veli ve Zünnünoğlu Halil Ayaklanmalarını örgütleyip desteklemişlerdir. Pir Sultan Abdal Yavuz Sultan Selim ve Kanunu Sultan Süleyman devirlerini ve zulümlerini yaşayıp görmüştür. Bu iki padişah devrinde, Pir Sultan Abdalın sözü ve sazı dinlenir olmuştur. 73 yaşında 1560 yılarında Sivas’ta asılarak öldürüldüğü Doğrulanmıştır. Bazı kaynaklara göre de Osmanlı Padişahı birinci Ahmet devrini de görmüş ve onun fermanıyla 1615 / 1617 yıllarında asılarak öldürülmüştür. Bu tarih biraz şüphelidir. Bu tarihte Bölge Türkmenleri için birinci Ahmet’in fermanı vardır ama Kast edilen Pir Sultan ve Hubyar Abdal değil, Onların öğreti ve faaliyetlerini devam ettiren ve o zaman dergah’ın başında bulunan Torunları ve Türkmen toplumu’nun faaliyetleri için bu ferman buyrulmuştur diye düşünüyorum. Ama bu kaynağın görüşünü de buraya aktarıyorum. Kalenderi ve Haydari Türkmenler bu bölgede derlenip toparlanmaya ve örgütlenmeye başlarlar. (Kaynak Cahit Öztelli’nin Pir Sultan’ın Bütün şiirleri adlı Kıtabı) Bu faaliyetler devletin dikkatini çekmiş ve Osmanlıya sıkı sıkıya bağlı ve saygınlığı olan Nakşibendi Şeyhi, Şeyh Aziz Mahmut Hüdayi Efendi’nin Padişah Birinci Sultan Ahmet’e Anadolu ve Rumeli Bedretinlileri üzerine bir mektup yazarak dikkatini çekmiş. Oda Anadolu ve Rumeli sancaklarına aşağıdaki Fermanı göndermiş ve sancak beylerine bu Fermanın uygulanmasını istemiştir, o sırada Sivas’ta vali olan Hızır paşa bu ferman gereğince Pir Sultan Abdalı, Hubyar Sultan’ı ve Ali Baba’yı sorgulamış suçunun ağır olduğunu ve kendisinin dik kafalı olduğunu görünce de Pir Sultan Abdalı Astırmıştır. Hubyarı ve Ali Babayı da sorgulanması için İstanbul’a göndermiştir. Hubyarın fırına girme efsanesi o zaman doğmuştur. Fermanın Tarihi 1613 dür. Uygulama bir kaç ay sonra olmuştur. Koca Haydar bu badireyi atlatamamış yenilmiştir. Bu ferman’a muhatap oldularsa Hubyar Sultan’ın oğlu Mustafa, Ali Baba’nın oğlu sersem Ali Baba (küçük Ali baba) ve Pir Sultan abdal’ın oğlu Üryan Hızır muhatap olmuşlardır. Çünkü 1613 tarihlerinde onlar hayatta idiler.

Hubyar Sultan, Ali Baba ve Pir sultan Abdal bu tarihlerde Hayatta değillerdir. Aşağıda ki fermanın bu bölgede uygulandığını Hubyar Sultan hakkında en çok deyiş ve şiir yazan “ Ozan Karaoğlan” mahlaslı ve asıl adı Hüseyin olan 1690 yılında Sivas-Zara ilçesi Ilıca köyü Kargılı Mezrasında doğmuş, küçük yaşta saz çalmasını öğrenmiş ilerleterek hatırı sayılır bir ozan olmuştur. Kargılı mezrasında Türkmen aşiret ağası ve Derebeyi şeklinde bir yaşam süren “Kargılı Murat” adlı bir kişi onu yanına “Ozan ve Aşık olarak” almış ve onun yanında yüzlerce şiir ve deyişler söylemiş fakat çevrede hiç ismi duyulmamıştır. Bu ozan en çokta Hubyar hakkında şiir ve deyişler söylemiştir. Köyünün halkı ve kendisi o zamanlar “Alevi inançlı “ iken daha sonra devlet baskısı ile Sünnileşmişlerdir. Buda şöyle anlatılmaktadır. “Kargılı derebeyi Murat” Çevre halkından Haraç almaya başlamış ve kervan soymuş bu çevrede incittiği ahali yöneticilere şikayette bulunmuşlar. Padışah Ahmet’te ferman buyurarak üzerine asker göndermiş. Kargılı Muradın “Kargılı köyü” dağıtılmış ve köyün halkı başka köylere sığınmışlar. Ozan Kara oğlan’da Akören köyüne sığınmış ve oraya yerleşmiştir. O köyde asimile olmuştur. Sünnileşen aile dedelerinin şiir ve deyişlerini saklı ve gizli tutmuşlardır. Karaoğlanın yazılı cönkleri 1930 yılında Zara’nın Eymir köyünde bulunan Molla Hasan tarafından günümüz Türkçesine çevrilerek yine halk ozanı olan Zara İlice köyünde bulunan Kara İsmail’a verilmiştir. Kara İsmail’den de ozanın torunlarından olan Zara Akören köylü ve geçmişine bağlı araştırmacı yazar Yusuf almıştır. 300 cıvarında deyiş ondadır. Görülüyorki bölge Osmanlı döneminde her zaman baskı altıda tutulmuş ve Kalenderi ve haydari inançlı “hubyarlı Türkmenler” için sorgulama fermanları çıkarılmıştır. “Ozan Kara oğlanın” Deyişlerinden bir kaçını sayın Ali Kenan oğlunun kitabından alarak aktarıyorum:

Viran kaldı meskenimiz yurdumuz

Kalktı göç eyledi beyler buradan

Bitmez mola efkarımız derdimiz

Katlı göç eyledi beyler buradan

Sultan Ahmet fermanları salıyor

Kanlı dertler yüreğimi dağlıyor

Kargılım yastadır güller soluyor

Kalktı göç eyledi beyler buradan

Osmanlıda geldi geceden bastı

Zalim düşmanların neydi kastı

Düşenin ezelden yoğumuş dostu

Kalktı göç eyledi beyler buradan

Yüklendi barbanam gayri durulmaz

Kanlı dertler yüreğimde sarılmaz

Yaralar ağzındır çare bulunmaz

Kaktı göç eyledi beyler buradan

Sarı çiçek yine sarardı soldu

Zalim felek bizi taşlara çaldı

Meskenim yurdumda ellere kaldı

Katlı göç eyledi beyler buradan

Karaoğlan süremedim demi devranı

Üstümüzde döner ecel fermanı

Yine geldi ağlamanın zamanı

Kaktı göç eyledi beyler buradan

HUBYAR SULTAN HİMMET EYLE DERDİME:

Ellerim duada gönlüm niyazda