II. Alevi-Bektaşi Grupları

Anadolu Aleviliği Şah-ı Merdan Ali’nin kurduğu, Ehlibeyt soyunun yaşattığı Anadolu coğrafyasında Hacı Bektaş Veli’nin önderlik ettiği bir inanç Yoludur. Bu nedenle Alevilik ve Bektaşilik olarak iki ayrı Yol yoktur. Yol birdir sürek binbir. Geldikleri veya yaşadıkları yöreye, etnik kökene, yaptıkları işe veya kendilerinin veya başkalarının adlandırmasına göre çeşitli Alevi grupları oluşmuştur; Kızılbaşlar, Bektaşiler, Tahtacılar, Abdallar, Çepniler, Avşarlar, Nalcılar, Amucalar vb. Bu gruplar arasında Yol’un esasları konusunda hiçbir farklılık yoktur. Bu grupların hepsi Alevidir, Ali ve Ehlibeyt sevgisiyle doludur.

Bu nedenle Alevi – Bektaşi, Soydan gelenler- Yoldan gelenler, Çelebiler Kolu- Babagan Kolu, Dedeler-Babalar, Ocaklara bağlı olanlar-Olmayanlar vb. gibi gruplandırmalar yüzeyseldir, işin özüne ilişkin değildir. Adı, soyu, makamı ne olursa olsun bu Yol’un esaslarını benimsemiş olan her mürşid (uyarıcı) her talib (Yol’a istekli) Alevidir, Bektaşidir. Bunun ötesinde kendini üstün görmek, çok net olmayan geçmişten ayrıcalık elde etmek benlik göstermek olur ki, bu da Yol’un esaslarına aykırı olan bir durumdur.

Yol birdir sürek bin bir. Önemli olan Yol’un birliği, özün değişmemesidir. Sürek yani uygulamalar değişebilir. Gruplar yaşadıkları şartlara ve geçmişten gelen alışkanlıklarına göre farklı uygulamalar yapmaktadırlar. Bunun sakıncası yoktur hatta zenginlik olarak da algılanabilir.

Bazı gruplarda musahipli olmak şarttır, bazıların da değildir.

Bazı gruplarda Alevi ana-babadan gelmek gerekir, bazı gruplarda belirlenmiş şartlara uyanlar nasip alabilir.

Bazı gruplarda hiyerarşi postnişin-dede-talib şeklindedir, bazılarında dede-talib, bazılarında ise dedebaba-halifebaba-baba-derviş-muhib (talib) şeklindedir.

Bazı gruplarda dedeler görgüde talibi “pençe-i al-i aba” dan geçirirler, bazı dedeler de bu hizmeti “erkan” veya “tarik” ile yaparlar.

Bazı gruplarda dolu alınır bazılarında alınmaz.

Bazı gruplarda okunan tercümanlarda, gülbenklerde farklılıklar görülmektedir.

Bunun gibi çok sayıda farklı uygulama tespit edilebilir. Bunlar sürekle ilgilidir, Yol’un özünde farklılık yoktur. Bu nedenle Alevi grupların farklı olduğu iddia edilemez. Allah-Muhammed-Ali ve Ehlibeyt sevgisiyle dolu olan, eline -diline-beline sahip olan, bir mürşide ikrar verip Yol’a giren ve bunun gereğini yapan herkes Alevidir. Alevi Yol’a talib olandır, Yol cümlesinden uludur.

Anadolu Aleviliğinde bir başka kırılma noktası Hacı Bektaş Veli’nin evli veya mücerred olduğuna dair tartışmadır. Babagan Kolu Bektaşileri Hünkar’ın evlenmediğini kabul ederler. Bu nedenle de Bektaşiliğe Balım Sultan’dan sonra mücerred dervişlik sisteminin girdiği kabul edilir. Bedri Noyan Dedebaba Hacı Bektaş Veli’nin evlenmediğini, Kadıncık Ana (ki ona göre Kutlu Melek veya Fatıma Nuriye denilen kişiler Kadıncık Ana’dan başkası değildir) Hacı Bektaş’a intisab etmiş, onun manevi evladı olmuştur. Noyan, Hacı Bektaş’ın evli olduğunun Çelebilerden Cemaleddin Efendi’nin çok sonra ileri sürdüğünü, fermanlarda yer alan “sulbu evladı” deyiminin o belgenin yazıldığı sırada yaşayanların çocukları için kullanıldığını, “Hacı Bektaş Veli evladı” deyiminin ise Hacı Bektaş yoluna mensup olanları anlattığını iddia etmiştir (Noyan, 1995: 26)

Celebiler Hacı Bektaş Veli’nin evli olduğunu ve kendilerinin Hünkar’ın soyundan geldiğini söylerler. Celalettin Ulusoy’a göre Hacı Bektaş Veli Suluca Karahüyük’te İdris Hoca’nın kızı Fatma Nuri’ye (Kadıncık Ana) ile evlenir, bu evlilikten İbrahim Seydi (Seyyid Ali Sultan) ve Timurtaş adlı çocukları olur (Ulusoy, 1986: 29).

Dedebaba Bedri Noyan’a göre, “Hazret-i Pir’den sonra Dergahta, İdris Hoca’nın oğlu Hızır Bali posta geçmiştir. Ondan sonra sırasıyla Resul Bali, oğlu Yusuf Bali ve onun oğlu Balım Sultan geçmiştir. Balım Sultan mücerred olduğundan bu nesil burada bitmiştir. Kardeşi Kalender yolu ile bir kol gelmektedir. Balım Sultan’dan sonra Hacı İskender Dede, Emir Kasım Dedeler görev almışlarsa da, Resul Bali torunu Mahmud oğlu Hüdadad, Kalender ile geçinememiş, Kalender öldürülmüş, onun taraftarları da Hüdadad’ı öldürmüşler. Bu yüzden Pir Evi 34-35 yıl kadar post-nişinsiz kalmıştır. Sonradan Balım Sultan Halifelerinden ve eski vezirlerden Sersem Ali Baba, (Dedebaba) unvanı ile 1551-1570 yılları arasında 19 yıl post’a oturmuştur.” (Noyan, 1995: 51).

Vilayetname’de (Menakıb-ı Hacı Bektaş Veli’de) bu konuya ilişkin olaylar şöyle anlatılır; Hünkar Rum ülkesine yaklaşınca selamı 57 bin Rum ereni arasında sadece Fatıma Bacı’ya malum olur. Bu kadın, Sivrihisar’da Seyit Nurettin’in kızıydı; henüz evlenmemişti; sohbet meydanındaki erenlere yemek pişirmekte idi (1995: 37). İdris’in ahiret hatunu bir karısı vardı; ona Kutlu Melek derlerdi; herkes sevip sayar, Kadıncık diye seslenirdi (1995: 52). Kadıncık Ana eşiyle birlikte Hünkar’a bağlanırlar ve hizmet ederler. Hünkar hem dergahta hem de Kadıncık Ana’nın evinde kalır. Kadıncık Ana’nın çocuğu olmazmış. Bir gün abdest alırken Hünkar’ın burnu kanar. Kan leğendeki suya karışır. Kadıncık bu suyu gizlice içer. Bu durum Hünkar’a malum olur. Kadıncık Ana’ya “Bizden umduğun nasibi aldın. Senden iki oğlumuz gelecek, onlar yurdumuzun oğlu olacak” der. Kadıncık Ana’nın zaman içinde üç oğlu olur. Bunlar Hünkar’ın koyduğu isimlerle Habip, Mahmut, Hızır Lale’dir. Mahmut cezbeye kapılır, nefesi güçlü bir er olur, fakat “iki kılıç bir kına sığmayacağı için” Hakk’a yürür (1995:121). Hünkar Hakk’a yürüme vakti gelince halifesi Saru İsmail’e vasiyet eder; “Benden sonra Kadıncık oğlu Hızır Lala Cüvan yerime geçsin, o elli yıl hizmet eder, ondan sonra yerine oğlu Mürsel geçer, o da kırk sekiz yıl hizmet eder…” (1995: 161). Vilayetname’nin sonunda Hünkar Hakk’a yürüdüğü zaman Gazi Murat padişah olduğu anlatılır. Padişah Hünkar’ı ziyaret etmeyi düşünürken onun Hakk’a yürüdüğünü duyar, çok üzülür, ağlar, türbesini yaptırmaya karar verir. Hızır Lala’yı çağırıp ona niyaz eder, onun himmetini alır (1995:163).

Vilayetname’den anlaşılan şudur; Hünkar kerametler gösteren bir velidir, evlenmemiştir. İdris Hoca’nın eşi Kadıncık Ana ona talip olmuş hizmetini görmüştür. Çocuğu olmayan Kadıncık Ana’nın Hünkar’ın kerameti ile çocukları olmuştur. Hünkar’dan sonra yerine Kadıncık Ana’nın oğlu Hızır Lala ve sonra onun oğlu geçmiştir.

Velayetnameler ulu şahsiyetlere inanlar tarafından onlardan çok sonra oluşturulmuştur. Bu nedenle gerçek hangisidir, bilinmez. Hacı Bektaş Veli’nin evli veya mücerred olduğu, kendisinden sonra posta kimin geçtiği tarihi belgelerle ispat etmek mümkün değildir. Böyle bir kayıt o dönemde tutulmadığı için geriye sadece yorum yapmak veya inanmak kalıyor. Belgenin olmadığı yerde kabul edişler öne çıkar. Ancak bu Alevilerin iki kola ayrılmasını ve “Soydan gelenler”- “Yoldan gelenler” ayrımını anlamlı kılmaz. “Çelebiler Kolu”-“Babagan Kolu” sosyal bir realitedir. Fakat bu durum yani ikilik gerçeğe uygun değildir. Hünkar’ın buyurduğu “bir olalım-diri olalım” prensibine aykırıdır. En büyük hatalardan biri benlik göstermektir. Alevilikte “baş başa, baş Padişaha” bağlıdır. “El ele, el Hakk’a” gider. “Yol birdir, sürek binbir.”

Anadolu Alevileri arasında Ocaklara bağlı olanlar, Ocaklı olup Hacı Bektaş Dergahına bağlı olanlar veya sadece Dergaha bağlı olanlar Hacı Bektaş Dergahında Çelebiler Koluna bağlıydılar. Buradaki mürşidden icazet alır, hizmet yürütürlerdi. Bugün Çelebiler kolunu Hacı Bektaş’ta oturan Ulusoy ailesinin en büyüğü sürdürmektedir.

Dergahta aynı zamanda Babagan kolu postnişini (Dedebabası) bulunurdu. Dedebaba Bedri Noyan Dergahta babagan kolundan gelen Dedebabaları posta oturdukları sürelerle birlikte sırayla verir. Buna göre (1551-1570) yılları arasında postta oturan Sersem Ali Dedebaba’dan sonra 27 Dedebaba “Horasan Postunda” Hacı Bektaş Veli’yi temsilen otururlar. Son 28. Dedebaba Bedri Noyan 1960 yılında, bu hizmeti Ali Naci Baykal Dedebaba’dan alır. Bedri Noyan Dedebaba Hakk’a yürüyünce halifebabalar arasında bazı sorunlar yaşanmış ve İzmirli Mustafa Eke Baba Dedebabalığa getirilmiştir. Kendisi Hacı Bektaş’ta ikamet etmektedir.

KAYNAK: PROF. DR. HÜSEYİN BAL, ALEVİ İSLAM YOLU, CEM VAKFI YAYINLARI, 2004, İSTANBUL, SAYFA: 86-94