Yer Adları
OLAYLARIN GEÇTİĞİ YER ADLARI VE ANLAMLARI
(Dağ başlarında ki Türbeler ):
1. Turhal İlçesi,Erikli Tekke köyünde Türbesi : Gözcü ve Bölge lideri Erüklü Baba (Kara Hasan)
2. Ulutepe doğu düzlüğünde “Türbesi”: Gözcü lideri Barak (buyur) Abdal
3. Sarı Kaya köyünde Türbesi : Sarı saltuk (Sarı Kaya) Abdal
4. Çivril Köyü tepesinde Türbesi : Gözcü lideri Öksüz Dede
5. Kazancı köyünde Türbesi: İsmi bilinmiyor. (Dikmen Babanın Kardeşi)
6. Ağcaşar köyünde 3 Türbeler: İsimleri bilinmiyor.
7. Ağcaşar köyü Kızıl Eniş Tepesinde Türbesi : İsmi bilinmiyor.
8. Yukarı Geyran Köyünde Türbesi : Garip Abdal Baba gözcü
9. Zile İlçesi Bacul (Bacal)Dikmende Türbesi : Dikmen Baba, gözcü lideri
10. Kervansaray köyünde Türbesi : Gözcü Ayan Dede
11. Dere boğazında Türbesi : Yağcı Abdal Baba, Çerçicilik yapmış.
12. Turhal İlçesi Kelit Köyünde Türbeleri : Celal Baba, Zünnun Baba, Kalender Çelebi Essah türbesi. Ayaklanma liderleri.
13. Kelit Köyünde ESSAH Mezarlığı : yüze yakın mezar vardır. Bu Mezarlık, ESSAH sözcüğüyle şifrelenmiştir.
MEZARLIKLAR:
Bu şifre adlı mezarlıkta ,Bozoklu Celal Baba, Zünnun Baba ve Kalender Çelebi Şah, isimli üç ayaklanma liderinin mezarları buradadır. (Arkoloğlarca tetkik edilebilir.)
ESSAH MEZARLIĞI :
Bu şifrelenmiş Türbe bu üç liderden hangisi adına şifrelendiği kesin olarak bilinmiyor. Türbe Mezarlığın Batı kenarında kaldığına göre En son öldürülen Kalender Çelebiye ait olabilir. Diğer liderler içte Alıç ağacı dibindedirler. Burada bulunan eski Mezarların tümü lider, önder ve savaşçı Türkmen yiğitlerine aittir. Yakalanmış, sorgulanmış ve öldürülmüşlerdir. Kellesi olan ve olmayan vardır.
ESKİ KELİT’TEKİ MEZARLIK
Bu , mezarlıkta yatan Türkmenler ecelleriyle ölmüşlerdir.Buradan şu öğrenilebilir. Mezar sayısıyla oranlanarak Türkmenler bu ilk yerleşim bölgesinde kaç yıl yaşadılar. Bilgisine ulaşılabilir.
Yaylada ki mezarlık:
Bunlarda ecelleriyle ölenlere aittir. Burada da Mezar sayısı oranlanarak kaç yıl burada yaşadılar? Sorusuna cevap aranır.
İmha olayları’nın geçtiği ve Türkmenler’in İmha edildikleri yerler:
GAMLI DERE: (Kamgalı) :
Türkmenlerin, imha öncesi toplandıkları ve imha (katliam) için bu küçük içinde su akan dereye on binlerce yaşlı, çocuk,kadın Türkmen aileleri buraya toplanmış ve Dağlardaki kaçak akrabalarının görürde teslim olurlar diye bir müddet bekletilmişler. Kaçakların Teslim olmadıkları görülünce de İmha etmek kararı uygulanmaya başlanmıştır. Birer askeri tim kuvvetinde Kürt askerleri gelerek bu noktadaki kalabalıktan eli kişilik Türkmen gurubunu ayırarak imha kuyularının veya imha fırınlarının bulunduğu noktalara götürmeye başlamışlardır. İşte bu ayırma sırasında götürülenlerin akrabaları ve orada bulunan bütün Türkmenler Hep bir ağızdan bağırıp çığırarak Kürt askerlerine hitaben “ uyuz köpekler”, ”yezitler” anlamına gelecek manada KELİT, KELİT diye bağırıp slogan atıyorlardı .Kürt askerler bu sözcüğün ne manaya geldiğini bilmedikleri ve anlamadıkları için görevlerini yapıyorlar ve hiç bir tepki vermiyorlardı. Ancak Zile’ye döndüklerinde bu sözcüklerin manasını öğrenmişlerdir. İşte Kelit coğrafyasında belge niteliği taşıyan yerler ve yerlerin adlandırıldığı isimler bunlardır.
ÖLÜM KUYULARI’NIN KAZILDIĞI DERELER:
Kuyuların Dere, bu derenin toprağı yumuşak olduğu için , bu derede bir çok kuyu kazdılar. Binlerce Türkmeni canlı , canlı ve elbiseleriyle birlikte ellişer, yüzer kat, kat bu kuyulara gömerek imha ettiler.Bu derede kuyu kazacak yer kalmayınca Yaylalarda Kanbergilin tarlaların bulunduğu dereye kuyu kazmaya başladılar.Orayada binlerce Türkmeni gömdüler. Kuyu kazmak zor iş ve vakit alıyordu. Olayı bir an önce bitirmek için bir tarafta da büyük ateşler yanan fırınlar yapmaya başladılar. Bu gün bu dereye kuyuların dere denir.Boş kalmış kuyu örnekleri vardır.Kambergil tarla için bir çoğunun içini doldurdu.Temizlense görülür.
İNSAN YAKILAN BÜYÜK ATEŞLER:
Gamlı derenin güneyinde ve İnce öz deresinin başında bu gün kasımgilin tarlalara alçak çukurlar kazıdılar altına beyaz kireç taşları döşediler ve üzerine büyük Ateşler yaktılar. Getirilen insanları bu ateşlerin içine atarak imha ettiler. İzleri bellidir. Bu yerlere bu gün fırınlılar denir.
ASKERİ ADLAR:
1) Çuhadar Mevki :
Çuhadar kelimesinin askerlikte manası, En büyük komutanın oturduğu, bulunduğu ÇADIR, Otağ ve Karargah ‘dır, Çuhadar ağa burada bulunur. Osmanlı paşa rütbesidir. Sivilde en büyük devlet memurunun bulunduğu yer demektir.Hüsrev paşa validir. aynı zamanda da Takma lakabı asker paşadır, iki şekilde de en büyük makamı işgal etmektedir.Kuyucu Murat paşa da sadrazam’dır. İşte bu bölgede ordugah kurduğu için askerlerce ve halkça o yer o mevki ÇUHADAR diye tarif edilip çağrılmıştır. Babama ait Tarlanın içinde paşanın çadır yeri durmaktadır. Küçüklüğümde taş ayıklarken ara sıra Demir parçaları bulup babama gösterdiğimde babam bunların kadana atlarının nalları olduğunu söylerdi. Bu hala hatırımdadır. Şimdi anlıyorum ki burada çok süvari atı mevcutmuş. 0 zaman bu bölge oldukça örtülü ve ormanlık bir alanmış. İşte bu ad oradan gelmektedir. Canlı bir belgedir.
2) Kürt Çadırı Ve Kürt Yurdu :
İşte Hüsrev paşanın ve Kuyucu Murat Paşa’nın Kürt askerleri bu ismin geçtiği yere ve boğaz oluk suyuna yakın, Taşlı tarlanın batısında ve çuhadar mevkisine bir dere ile bağlı olan Askeri ordugahıdır. Askerler burada yatıp kalkmakta ve istirahat etmektedirler. Çadırlı ordugaha uygun bir yerdir.
3) Kovala- Yakala (Kovalı ) :
Bu sözcük Osmanlı süvari ordusunda (hücum) anlamında. Süvari komutanınca emrindeki süvari askerlerine (sür atını, düşmanı çevir, kovala ve yakala) anlamında verilen bir komut ve bir emir sözcüğüdür. Askeri bir terimdir. Bu yere kovalı denmesi bundandır. Arazi bir sıra Dağ çalının yamacı ve çayırlık düzlüğüdür. At koşturmaya, müsait bir arazidir.
Türkmenlerin kız ve Erkek çocuk ve gelinleri sakladıkları yerler :
1) Kızlar Seküsü:
Bu sözcüğün anlamı, kız ve gelinlerin toplanıp Osmanlı askerlerin şerrinden ve tecavüzünden korunmak için ”saklandığı” durduğu yerin adı’dır. Kızlar toplanma bölgesi.
2) Kızoğlu (Yukarı Köy):
Bekar, Delikanlı genç Çocukları sakladıkları yerin adıdır. Daha sonra kız çocukları da buraya getirmişlerdir. Bu çocuklar katliamdan Kurtulmuşlardır.O günden buyana o yere Kız oğlu denir. (Kız, oğlan karışık) anlamına da gelir.
EFSANESİ OLAN YERLER:
1) Yağmur DEDE Suyu:
Arkadaşlarınca Yağmur Dede takma adlı ve çallar mevkiinde gözcü lideri olan Heterodoks dervişin Kerametinden şüphe eden arkadaşlarını inandırmak için asasını vurarak büyük bir kayadan nazarlamayla su çıkardığı ve o dervişin adını taşıyan su gözesi. Mukaddes yer sayılır.
2) Çimde İçte (Çimişğe):
Susuzluğa dayanamayıp teslim olmak isteyen arkadaşlarını ikna için dua ve Keramet ile Yağmur Dede’nin asasını yere dürterek çıkardığı su gözesi.
3) Yukarı gözün başı:
Türkmen Derviş ,ozan, şair ve ayaklanma liderleri , bu büyük su gözesinin başında savaşçıları ve halkı toplayarak zafere ulaşmaları için Yüce Allah adına kurbanlar kesip , et suyuna bulgur pilavı yapıp birlikte paylaşıp lokma ederek ve Cem ayini törenleri düzenleyerek Allah kulluk görevlerini yerine getirmek için dualar,duvaz imamlar, deyişler ve ilahiler söyleyerek yüce rabbin şanını ,uluhiyetini yükseltip dileklerde bulundukları ve halka, savaşçılara moral verildiği yerdir.Burada defalarca Pir Sultan Abdal ve Kul Himmetin saz çalıp söyledikleri rivayet olunur. Duvalı ve nazarlı mukaddes bir yer sayılır. Zaten Atalarımız oğuzların hanları da böyle görkemli su başlarında halkla birlikte bu şekilde şenlikler ve kurban şölenleri düzenler ve hediyeler dağıtılırdı. Böyle su gözelerini Şamanilik geleneği gereği aziz ve mukaddes yerler sayarlardı. Bu Türkmenlerin genlerinde taşıdıkları bir töredir. Animizm gereği bir gelenektir. İzin almadan ve Destur ya aziz su demeden su gözesinden su içilmez. İlk içişte de üç yudumdan fazla içilmez. Bu suyun rızalığını almaktır.
4) AşAĞI Gözün Başı
Burası da yukarı gözün başı gibi duvalı ve nazarlı bir yerdir. Zaman zaman burada da ibadetler ve cem ayinleri yapılmıştır. Ayrıca Tille oğullarının harman yerinde ve Hüseyin kahyagilin ağıl yerlerinde kazanlar kurulup yemekler pişirilmiş karanlık basınca dağlarda ki kaçak savaşçılar buraya inip yemeklerini yiyor azıklarını alıp tekrar dağlara çıkarlarmış. Burası da mukaddes yer sayılır.
5) Tırmıkcı Suyu:
Buranın da yaz aylarında aynı amaçlı ve aynı niyetle kullanıldığı söylenir. Hititler içinde mukaddes bir su gözesi olduğu rivayet edilir. Çünkü bu su kışın yoktur. İlk baharda çıkıp gürleşir. Hititler bu su gözesi başında kırmızı topraktan çanak, çömlek ve küp yapmak için çamur yoğururlardı.Bu suyu tanrının bu işi yapmaları tam iş mevsiminde bu suyu bahşettiğini düşünürlerdi. Su gürleşir gürleşmez çamur yapmaya başlarlar. Yaz ortasında su azalıncaya kadar onlar işlerini bitirirlerdi. Bu yüzden onlarca da mukaddes su gözesi olduğudur.
Türkmen’lerin yaşamları gereği isimlendirdikleri YERLER VE kelit, (Ulutepe ) beldesi’nin ESKİ VE 2ooo yılı SINIRLARI :
1) Eski Kelit:
Aşiretlerin kazovayı terk edince , buzluk dağların da ilk yerleştikleri yerin adıdır. İmhadan sonra sağ kalanlar bu yere bu adı vermişlerdir. 1960 yıllarında bu yerde eski yerleşim taş duvarlı ören yerleri duruyordu . Hasan Çavuş’un oğulları bina duvarlarını yıkarak taşlarını ayıklamış ve tarla yapmışlardır. 140 /150 adet de mezarlık vardı. Bunları da Emingil sökerek tarla yapmışlar.
2) Ortak OTLAK
Aşiretlerin ortaklaşa mera olarak kullandıkları arazi kesimidir. İlk yerleşim yerinin karşısında kı dağ tepeleridir. Güney yamaçlarına ortagın altı denir.
3) Ortağın Altı:
Ortak mera’nın güney alt bölümü’dür. Alt deresinden eski kelit suyu geçer.
4) Çal Deresi :
Adına uygun bir deredir.Kelit bölgesine güneyde sınır çizer. Eski kelit suyunu ve ince öz deresinin sularını ağcaşar köyünde ana suya katar.
5) Cevizli Deresi :
Eski Beylikler zamanın da Eratna Beyliğinin Sınır Kasabası Ağcaşar adında bir kasaba varmış Kasaba halkının bu derede ve yamaçlarında verimli Ceviz tarlaları varmış bu yüzden bu dereye onlar bu adı takmışlar.
6) Kement Çukuru :
Eratna Beyliği ile Hitit Devleti’nin sınır karakolu varmış bu kara kola gelen askerler sarp kaya olan Çal deresinden kement atarak bu karakola çıkarlarmış .Bu yüzden onlar bu adı vermişler.
7) Tek Ardıç :
Bu her halde sınırı belirten bir tek ardıç ağacı bulunmasından yörenin bu adı almasına sebep olmuş.
Kuzlar ve Meşeli dere:
Ağcaşar’dan bağlıyarak Kelit çukurunda sona eren sıra dağa bu ad verilmiştir. Bu dağ ekseriya meşe ağaçlarıyla kaplıdır.Tepe üstlerine cevizli sırtları denir.
9) Tuzla’nın Burun :
Türkmenler bu tepe üzerindeki düz taşlar üzerinde koyunlarına tuz yalattıkları için bu adı vermişlerdir.
10) Yayla YOLU Deresi:
Yaylalar mevkiinden çıkan suların ve kuyuların dereden gelen suların kelit çukuruna aktığı deredir.Aynı zamanda bir geçittir.
11) Yaylalar:
Türkmenlerin İlk yerleşim bölgelerindendir.Geniş hayvan merasıdır. Yazlık otlak olduğu için bu adı almıştır.
12) ince Öz (İncoz) Deresi :
İçerisinden ince bir su akar, Göletler olan bir vadi deredir. Dikmenden başlar, Çal deresinin batı başında son bulur. Yamaçları çalılık ve vadi, çok güzel hayvan merasıdır. Şu anda çok yerini tarla yapmışlar. 2000 yılında yamaçlarına Çam ormanı yapıldı.
13 ) Fırınlı :
Türkmenlerin büyük ateşlere atılarak yakıldığı yerdir. İz ve Emareleri durmaktadır. Bilimsel araştırmayla gerçek bilgilere ulaşılacağını tahmin ediyorum.
14) Gamlı Dere:
Türkmenlerin toplanıp hapis edildiği yerdir. Ve bu dereden, Osmanlı Kuyucu Murat Paşa askerlerince 50-100 kişilik Türkmen grupları alınarak üçerli yürüyüş kolunda ölüm kuyularına ve ateş yakılan fırınlara (halkın Kel İtler ve uyuz köpekler) sloganı atılarak buradan götürmüşlerdir. 1605 veya 1606 tarihinde.Bu gün için bu dere ağzı Zile yolunun geçtiği noktadan beton set veya dolgu taş duvarla 8-10 metre yükseklikte kapatılarak su göleti yapılabilir. Büyük bir hacimde su depolanarak çevre araziler sulanır ve Belde su ihtiyacı buradan karşılanabilir.
15) Kuyuların Dere:
Türkmenlerin kuyular kazınarak öldürülüp gömüldüğü toplu mezar yeridir. Bu derede kuyuların kazınıp insanların gömüldüğü yerler bu gün için tarla yapılmıştır. Birde bu dereden kış aylarında çok sel suları geçtiğinden kuyular ya çok derin toprak altında kalmıştır. Yada sularla kayıp olup gitmiştir . Ama yinede bilimsel araştırmalar yapılsa izlerine ulaşıla bilir.
16) Gen Alanlar:
Türkmenler bu bölgeye geldikleri zamanlar sadece bu bölge de ormanlar seyrelmiş ve açık alanlar çokmuş buraya bu adı vermişler.İlk tarlalarda bu bölgede açılmıştır. Bu bölgede, yaylalarda ve eski kelit bölgesinde tarla ve arazileri olan aileler (eğer sonradan miras veya satın alma yoluyla intikal etmemişse) mutlaka bu aile yerli Türkmen’dir.
17) Kayış kıran:
Fazla dik, engebeli, çorak ve kıraç bir arazidir. Yolu olmadığı kağnıyla zor ulaşım sağlanan ve sık sık hayvan boyunduruğun da kayış kopardığı için bu ad verilmiştir. İki de deresi vardır. Birincide su var. İkincide su yoktur. Bu dere kevenlik sıra dağından Kayış kıran sıra dağını ayıran bir boğaz deredir. Bu derelerin sel suları özlerdeki düz arazileri basar.
18) Kevenlik:
Guz dağlarının bir serisidir. Doğuda yayla deresi guz dağından (tuzlanın Burundan) ayırır. Güneyinde Gamlı Dere vardır. Batıda Kayış kıran deresi vardır. Kuzeyinde Kelit çukuru vardır. Kuzey yamacı oldukça diktir. Üzeri bir hava alanı gibi düzlüktür. Eskiden üzeri pür, ardıç denilen maki türü çalılıktı. Bol miktar da keven denilen bir bitkiyle kaplıdır. Bu dağ Kelit köyü için mükemmel bir turizm ve seyranğah alanıdır. Üzeri mükemmel bir hipodrom at yarış alanı olur. Çam fidanı dikerek örnek bir köy korusu meydana getirile bilir. 2001 yılında “Maliye ormanı olarak” orman bakanlığınca Çam ormanlığı olarak düzenlenmiştir. 200 Hektar alan belediye Başkanı Bekir Atılgan’ın İlk başkanlığında yapılmıştır. 1999 kasımında İlk Belediye seçimi yapılarak (Köy) Ulutepe Beldesi olmuştur. Bu yere, Helikopter pisti yapılabilir. Hava alanı düşünüle bilir.Turhal ve Zile için, Seyrangah tepesi ,uçurtma ve uçma alanı olabilir. Kızlar Seküsü ile Kevenlik arasına Teleferik işletmesi kurulabilir. Spor Tesisleri kurulabilir. Su Şelalesi yapılabilir. Yamaçlarına veciz yazılar yazılabilir. Botanik bir Park yapılabilir.Su götürülebilir.Turistik bir geleceği olan alandır.
19) Toptaşın Dere:
Adını altında bulunan Hitit Anıt Kayasından almıştır. Bol suyu ve göletleri bulunan bir deredir. Bu dereye büyük bir baraj göleti yapılabilir. Sel sularıyla birlikte büyük bir miktarda su depolanır. Bu su genalanları ve çevre arazileri sulamakta kullanılır. Turizimin hizmetine açılabilir.
20) Kelit Çukuru:
Ağcaşardan başlıyarak geniş bir vadiyle uzanarak gözler bölgesinde genişleyen ve Boğaz oluk su kaynağına kadar uzanan bir çukur düzlüktür. Bütün su kaynakları burada yoğunlaşır. Doğu kuzeyi Ulutepe Dağı, Ovacık kefi, Ali deresi, kuzeyi taşlı tarlalar, Çuhadar, Bektaş Dedenin bozu, güneyi kayış kıran sıra dağları ile çevrili , Çift Armutlar, Toptaş, Kürt yurdu, gölükcü yolu gibi bölgeleri içine alan bir düzlüktür.En verimli bölgedir. Şu anda söğüt, kavak gibi zararlı polen üreten ağaçlarla kirlenmiş ve güzelliği bozulmuştur. Bu pis ağaçlar temizlenerek Bodur meyve ağaçları ile süslense, Sebze bahçelerine dönüştürülse veya Sera bitkileri yetiştirecek seralar kurulsa. Kölükcü yolundan alt taraf’a Alabalık Çiftlikleri Turistik alanlar yaratılsa veya Kesme çiçekçilik bahçeleri tesis edilse çok verimli ve güzel olur. Bu bölgenin genel adı özlerdır.
21) Boğaz Oluk:
Çöl tepesi doğu ucun da, bir su gözesidir. Buradan başlayıp güneye doğru uzanan ve Bacal köyüne çıkan Tilki Deresi Kelit ile Bacal köyünün sınırını oluşturur. Bu dereden zaman zaman büyük sel suları gelmektedir. Boğaz oluğa bir baraj göleti yapılsa büyük bir miktar su depolanır. Bu su , Haşhaşlıkların, Kovalıların , kürt yurdu bölgesinin sulanmasında kullanılır. İçerisinde Balık üretilir. Arazilere Alabalık çiftlikleri kurmakta yararlanılır. Çevresi yüzme havuzlarıyla donatılarak Turistik tessisler ve Hayvan çiftlikleri kurulabilir. Su basmaları önlenebilir. İstikbali olan önemli bir mevki.
22) Haşhaşlık:
Zamanında bu küçük düzlükte Türkmenler Orta Asya da öğrendikleri ve buralara getirdikleri Haşhaş tohumlarını ekerek tarımını yapıyorlardı. Tohumu’nu yemeklik yağ olarak kullanır, afyonunu da satarlardı. Afyonunun da ne işe yaradığını bilmezlerdi. Sadece ilaç yapıldığını duymuşlardı. Bu yüzden o bölgeye bu ismi vermişlerdir.
23) Çöl Tepesi:
Güneyi çam ormanlarıyla kaplı sıra bir dağ olan çöl tepesiyle çevrili ve bu tepenin zirve sırtları Bacal köyü ile Kelit köyünün sınırını çizerdi, Çöltepesi sıra dağı Bacal ve Kelit köyünün güney batı sınırlarının bittiği noktaya Mazıdeğen denilen mevkiye de sınır çizerek Damdere köyü boğazından çıkan ve bacal köyüne giden Zile yolu, (Yan yolda ) denen yola kadar uzanır. Bu yol kenarında Kelit köyü sınırı biter. Bu yolun Damdere boğazına giden bölümü Bacal köyü ile Kelit köyünün mazıdeğen, Orta çal batısı arazileri içine alarak Kelit köyünün Batı ve Batı kuzey sınırını çizer. Bu yolun batısında kelit köyü halkına ait başlanğıç noktasında Tille oğullarına ait çördüğün dibi denilen tarla vardır. Damderesi boğazına yakın bölümde ve yolun batısında kelitliler’e ait “Göl yeri “ Mevki vardır. Bu girinti arazi ve tarlalar Kelit köyüne aittir. Burada adı geçen yol ikiye aynılır.Birisi boğaz içinden Damdere köyüne iner.Digeri Dağ yamacına sararak Damdere köyü ile Kelit köyü sınırını Batı kuzeyde çizerek Kiraz oluk suyunun aıtından,Geygel köyünün üstünden yan yol adını alarak Yağmur Dede suyuna ulaşır. Bu yol bu noktaya kadar Kelit köyünün batı, kuzey sınınıdır. Yolun kuzeyinde kalan yerler Geygel köyüne ve damdere köyüne aittir.Geygel köyü yenidir. Damdere köyü Türkmenler zamanındandır.”Dam dere sözcüğü “ onlar tarafından venilmiştir. Manası “saklanacak, gizlenecek “ bir dere demektir. Dam örtülü, kapalı yer anlamınındadır. Ormanlık bir saha olduğu belirtiliyor. Haşhaşlık mevki geniş bir ova ve düzlüktür . Bati ucuna yakın bölümde ada gibi bir dağ vardır. Adına uygun olarak ORTA ÇAL denmiştir. Haşhaşlık düzlügünde su kaynağı yoktur. Dağın dibi denilen yerde bir çeşme, doğu ucunda Boğaz oluk, Kuzeyinde bulunan alçak sıra dağların düzlüğe inen derelerde Cimcime suyu gibi ufak çeşmeler vardır. Sulama suyu yoktur. Kuzeyinde bulunan sıra dağların batı bölümüne naçarın bozu denir. Haşhaşlığa bakan yamaçlarına , üzerine ve öte yüzünde ekilebilir tarlalardır. Bu dağın doğu bölümüne Şalgamlık adı venilir. Bu dağın, üstü ve öte yüzünede şalğamlık denir ekilebilir’ tarlalardır. Boğaz oluğa gölet yapılırsa, Birde Şahin Kayasına büyük bir Baraj yapılırsa haşhaşlığın sulanabilme imkanı doğar. O zaman buraya Baraj gölü yapılarak birinci barajı besleme veya. ikinci bir hidrolik santıral yapmak mümkündür. Doğusu Bektaş Dedenin bozu ormanlık sahadır. Bu çevre içinde kalan düzlüğün adı o ğünden bu yana haşhaşlık denir.
25) Kovala (kovalı’nın Boğaz):
Haşhaşlığın kuzeyin de ki alçak sıra dağın doğu ucundan başlıyarak Ovacık boğazına kadar uzanan Çal sıra dağlarının eteklerinde kalan geniş bir düzlüge kovalı denir.Çal sıra dağları bu arazinin orta bölümünden çalın üzerine çıkan meyilli bir yolla geçit verir.Bu yol Çimde- iç su gözesi ile Yağmur Dede su gözesine ve Kızoğlu köyüne gider. Bu çal sıra dağı birde batı ucunda kovalı’nın boğaz denilen su gözesinin yanından geçen bir geçit yoluyla çal’ın üstüne, Fındıklı eşme su gözesine ve şalgamlık ile Geygel köyüne giden bir geçit yolu vardır.
26) Şalgamlık :
Kovalı Boğazının batı kuzeyinde kalan ve yan yola , Damdere köyü, Geygel köyü sınırlarına kadar uzanan bir dere ve yamaçlardan oluşan engebeli bir arazidir. Kısım, kısım orman kısım, kısımda ekilen tarlalar vardır. Şalgam turpgillerden bir yumru bitkidir. Türkmenler bu bitkiyi orta Asyadan tanımaktadırlar. İçi oyularak kıymalı bulgur doldurulup dolma yapılır. Suyu çıkarılarak içilir. Turp gibi yenebilir.Belki de buralara gelince bu bitkiyi buralarda yetiştirdiler. Bu yüzdende buraya bu ismi verdiler.
27) Fındıklı Eşmeler :
Birbirine paralel yan yol istikametine uzanan araları yakın iki ayrı derenin üst başlangıç noktasında çıkan ufak su gözeleri, civarlarındaki araziler bu adla anılırlar. Çevrede çoğunlukla yabani fındık çalılıkları vardır. Bolcada fındıkları olur. Birinci derenin batı yamacı Cırtoğ lakaplı , İbişoğullarına aittir. Güney yamacıda Tille oğullarından Bektaş Bay ve Kamberğile ait özel korulardır.İpleme kayıtları vardır. Fakat tapusu yoktur. İkinci dereninse kuzey yamaçları cumukğillere, güney yamacı ise Kartöğğile, Tillelerin Halil güngöre ait özel korudur.Bu bölgede adı geçen şahısların ekilen tarlaları vardır. Tille oğullarının lakaplarından biride “Çolak oğullarıdır” Katliamdan kolları kopmuş olarak kurtulduğu için Çolak Ahmet derlermiş ,ondan törüyenlere çolak oğulları demişler. Zaten koca bir aşiretten sadece iki kişi kurtulmuşlar. Bunun içinde (iki çatal ağaç) anlamına Tilleoğulları demişler. İşte birinci su gözesine ve yanındaki taşa Çolakların Taş derler.
28) Yağmur Dede:
Yağmur Dede’nin nazarlamasıyla çıkan su gözesidir. Geygel köyü, Kelit köyü ve Kızoğlu köyünün sınırları yağmur dede suyunun bir, iki kilometre altında birleşir. Geygel köyü sınırı burda biter. Kızoğlu köyü ve Kelit köyü sınırları burdan başlıyarak doğu kuzeye doğru Purtaşın altından meşeli dere Erikli Tekke köyü sınırına kadar devam eder.Yağmur Dede cıvarı önemli bir yayla turizimi sahasıdır. Mukaddes bir yerdir. Bu su Yağmur dede adında ermiş bir dervişin kerametiyle yer üstüne çıkmıştır. Efsanesi olan Mukaddes bir sudur.
Yağmur Dede : Geygel köyü,Kelit köyü ve Kızoğlu köyünün sınırları Yağmur Dede suyunun bir kilo metre altında birleşir. Geygel köyü sınırı burda biter.Kızoğlu köyü ve Kelit köyü sınırları kuzey doğu istikametinde devam eder. Burada Kelit köyü sınırı biraz kuzeye inerek ÇİMİÇTE Deresinin altındaki Pur TAŞA varır. Oradan yukarı çıkarak doğu ucu ile Ovacık boğazından başlayıp batıya doğru uzanan kayalık ÇAL sıra dağının Batı ucunda geçit veren ve zirvesinde küçük bir su kaynağı bulunan ve kuzeyde şalğamlık deresine,Geygel köyüne,yan yola Fındıklı eşmeye ve çalın üstüne geçit ve yol veren tek geçittir. Kovala boğazının batı kuzeyinde kalan ve Yan yola,Damdere köyü,geygel köyü sınırların kadar uzanan bir dere ve yamaçlanından oluşan enğebeli bir arazidir. Bazı bölgeleri orman, bazı bölgeleri ekilen tarlalar vardır.
29) Şalğamlık bölgesi :
Şalğam turpgillerden bir yumru bitkidir.Türkmenler bu bitkiyi bilirlerdi. İçi oyularak bulğur doldurarak, dolma yapılır. Suyu çıkarılarak içilir.Yada bu bitkiyi buralara ekiyorlardı .Yada burada yabanisi yetişiyordu ki, buraya bu ismi verdiler. Bir birine parelel yan yol istikametine uzanan araları yakın iki ayrı derenin başlanğıç nokta-sında çıkan ufak Su kaynaklarının adıdır.Cıvarlarındaki arazilerde bu adla anılır.Birinci Derenin Batı yamacı ibiş oğulların’dan Cırtoğ lakaplı kişiye ait tarladır. Doğu yamacı ise babam, Bektaş Bay’a ait özel kuruluk ormanıdır. İki dere arasında kalan orta burunda Halil Güngör amcamın özel korusudur. İkinci derenin Doğu yamaçları Cumukğiller’e ait özel koruluk ormandır.
Batı yamacı paçurgilin kartoğ ailesine anası yoluyla ,bizden miras özel koru ormandır. Bu derelenin başındaki tarlalar biz Tille oğullarına aittir. Birde cumukgillerin tarlaları vardır.Güney taraf çalın üstüdür. Ekilebilir tarla yoktur.taşlık, ormanlık, çalılık saha ve meradır. Ara, ara tarlalar vardır. Çalın üstü denir.
Meşeli Derenin kuzey sırtındaki Kızoğlu köyü yolunda Kızoğlu köyünün Sınırı biter. Tekke köyünün sınırı başlar. Erikli Tekke ile Kelit köyü sınırı bu yolu takip ederek Meşeli Dere çukuru üstündeki Çal bölgesine ulaşır.Çal Bölgesini tam zirveden eşit bölerek Ovacık boğazına kadar veya Tekke, Kelit köy yoluna kadar devam ederler.Çalın dogu ucu Tekke ile Ovacık köylerine aittir.Tekke ,Kelit köy yolu Çalın kovala düzlüğüne inince gölyerinin batı kenarından geçerek ulutepenin doğusun da, BURAK ABDAL (buğur abdal) türbesinin batısından Sarıkaya çalına oradan da Ağcaşarın yaylası denilen su kaynağının dogusunda ki dereden Ağılların önü deresine oradan Bağlar,Ağcaşar deresinin doğu kuzeyindeki dağların zirvesine yakın sırtlarını takip ederek aşıkgilin ağılın üstünden geçer. Derenin Ağcaşar sınırında Sarıkaya köy sınırı biter. Ağcaşar köyü ile Kelit köyü sınırı güney istikametinde tek ardıç ve cevizli deresi altından Çal deresine ulaşır.Yünlü köyü sınırında tamamlanır. Işte bu sınırlar içinde kalan bölge KELİT Bölgesidir. Bağlar,dereler Vadisi Kelit köyüne,KelIt çukuruna ulaşır.Bu vadinin kuzeyi Ulutepe dağının serisi ve güney etekleri olan sıra dağlardır. Bu dağların düzlüğünde Kelit, Sarikaya köyü yolu geçer. Ağcaşarın yaylası suyu bu yolun kenarındadır. Kelite yakın bölümünde Eski Tarla mevki vardır. Türkmenler bu tarlayı ekmişlerdir.altında killiğin dere,üstünde Kızlar seküşü,Onun batısında Boklu Dere, (güllü dere suyu) sonra Kelit çukuruna. bakan ulutepe yamaçları (bayırları) ovacık kefi (Ali deresi çalı) vardır. Bu çalın arkasında Ulutepenin batı ve kuzey tarafında ormanlık, çalılık ve taşlık düz bir arazi ovacık düzlüğüne ve yer altı gölü üstüne kadar uzanır.Buraya YAZILAR adını takmışlardır.Buradan Kelit ovacık köy yolu geçer. Bu yol Erikli Tekke ve Kayı köylerinede gider. Kayı Sözcüğü Dağlardaki kaçak Türkmenlere dağlardan Kızoğlu deresine (yönelin, çekilin Kayın) manasına verdikleri addır. Ovacık yolu ile kovala arasında kalan ormanlık, çalılık ve ara , ara tarlalar bulunan araziye Davar yatağı denir. Türkmenler buralarda koyun,keçilerini otlatırlarmış ve yaz gecelerinde sürüleriyle buralarda yatmışlardır.Birde Kırmızı toprak çıkan yer varki buraya AŞILIK denir.Bu kırmızı toprağı kullanarak hayvanlarını boyar tanınır hale sokarlarmış.Bu gün buraya höllüklük denir.Bu toprağa bebeklerini belerlermişte .Yazilarda, Davar yataklarında TAŞ YIĞINLARI cüğüller vardır. Bu taşları onlar toplamıştır. Kovala düzlügü çal dağının boyunca doğudan batıya dogru uzanan verimli toprakları olan bir düzlüktür.Bölgedeki bütün isimleri (bağlar hariç) Türkmenler vermiştir.
Kelit sınırları içinde Çalın üstünde büyük ve derin bir çukur vardır ki adına kara deniz demişler. Bu çukur gerçekte bir METOİR çukurudur. Demek bu çukur Türkmenler bu bölgeye geldikleri zaman varmış ki ad takmışlar. Belkide o zamanlar içi su ile doluyduki kara deniz dediler. İklimler değişti. Kar yağışları azaldı buradaki suda bir yol bulup yer altına çekildi.Çukur Kuru kaldı. Benim çocukluğumda içinde su yoktu. Yalnız içine kar dolar ve haziran ortalarına kadar kar kalırdı.Hatta karlar Kurtlanırdı. Bu turistik METOİR çukurunun varlığıda biline diye yazdım. Bu olayların Kelit bölgesi dışındaki izler ise şunlardır. Acı su Köyünde Şah Veli Türbesi, Zile yakınında (Kara Şeyh) Şeyh İbrahim, Zile Emirören Köyünde (Kara Reis) Kara Abdal Musa, Türbeleri, Zile Çeltek Köyünde takma adı Çeltek Baba ( Şeyh Mahmut ), Zile Acısu Köyünde (deli Veli) Şah Veli Türbesi, Zile Karşıpınar Köyünde Şah Velinin savaşcılarının Mezarlığı, Pazar ilçesinin Erkilet Köyünde Mahmut Şeyh Türbesi, Pazarın Kad Beldesinde “KAD” ziyaretğahı, Erbaa’nın Keçeci Baba köyünde “Keçeci Baba” ( Şeyh Ergani Mahmut Veli) Türbesi, Almus İlçesinin Tekelü dağı Gürgen çukurundaki Kutbettin Hayar ve yedi kızlar kabirleri, Celal. Babanın oğulları Hupyar Sultan Türbesi, Diğer oğlu ve Pir sultanın Musahibi ve Rüstem paşanın Hocası Ali Baba vakviyesi ve onların soyundan Kenanlar ailesi, Hıdır Şeyh Ailesi, Pir Sultan Abdal, Onun çırağı Kul Himmet, Kul Hüseyin Türbeleri ve bu ocağa bağlı Begdilli Türkmenleri ve Efsaneleri hep birer belgedirler. Bana himmet edip ilham veren Keramet ehli veliler bu yerlerin gizemli sırlarını çözerek bir belğe niteliğinde bana ışık tuttular.Adeta ben değil onlar bu yazıyı yazdırdılar.Hamd olsun Yüce Allah’a Ve rahmet olsun hakları ve canları kasp edilmiş Türkmen kocalarına ve Velilerine.