Süklen Koca

SÜKLÜN   KOCA   (ZUNNÜN   BABA)   AYAKLANMASI:

       Zunnün   Baba   Yozgat   bölgesi   Sülünoğlu  ve  Hisarbeğlü   Türkmen  oymaklarının   ve  danişmendlilerin  dini   ve  siyasi   lideridir. Müritleri  oldukça   çoktur. Zile  ve   çekerek   ovalarında   geniş   topraklara   sahiptirler. Bozok   Sancak   Beyi   Dönme   Hırvat   asıllı  Ferhat   Paşanın,  akrabası   devşirme   olan   Hersekzade    Ahmet   Paşanın    oğlu   Hersekzade   Mustafa   Bey   Aynı   zamanda   ana tarafından   II.  Bayezid’in   torunu   dolayısıyla   da   Kanuni’nin   halasının oğlu  Mustafa   Bey ‘in    emri   ile   Kadı   Muslihiddin  ve   katibi   Mehmet    Köylülerden   yeni    yazılan   vergileri   toplamaya   kalkarlar.  Bozoklu,  Dulkadirli  Türkmen  Beylerinden   danişmentli   Süklün   Koca   (Zunnün   Baba) ‘ya   200   akçe   vergi   yazılır.  Süklün   Koca   bunun  çok   fazla   olduğunu  ve  100  akçeye  indirilmesi  talebiyle   şikayette   bulunur. Talebi   reddedildiği  gibi,   Türkmen   töresince  büyük   hakaret    ve   aşağılama   kabul   edilen   davranışlar   görür.  Saçı  ve  Sakalı   kesilir.  Ve   bir   merkep   üzerine   ters   bindirilerek   obada   dolaştırılır.  Bu   durum   karşısında   ağır   vergilerden   ürkmüş   olan  bölge   Türkmenleri   liderlerine   bağlılık   göstererek   ayaklanırlar. Ayaklanmayı   bastırmaya   çalışan   Karaman   Beylerbeyi   İskender   Paşazade   Hürrem   Paşa ,  İçel   Sancak   beyi   Bostancı   Ali  Bey,  Kayseri   Sancak   Beyi  Behram   Bey   Türkmenler   tarafından   mağlup   edilerek  öldürülürler. Neticede   Rum  (Sivas)  Beylerbeysi  Hüseyin   Paşa ,  Adana  Beylerbeysi    Ramazan  oğlu   Piri   Bey  çok   sayıda ki,  kuvvetleriyle   26  Eylül  1526   tarihinde   Höyüklü   denilen   yerde   zorlukla   yenerler. Ertesi   yıl   babasının    öcünü   almak   için   Zunnün   oğlu   Halil   Ayaklanır.   Her  iki   ayaklanmada   binlerce   Türkmen    öldürülür.

           Kaynak   Kitap:   Peçevi   Tarihi   c.1, s.67   ve   Yılmaz   Öztuna   Türkiye   Tarihi   c.6   s.174 kalenderin ölümü:(  peçevi  tarihi  1 -  S.   94)

        Kaynak    Kitaplar:

        1)    Hacı   Bektaş   Derneği  “Kervan  Dergisi”  Sayı. 29, Agustost   1993  S.15-23

            2)    Celalettin     Ulusoy :  Yedi   Ulular    Ank.   S.  157-194

            3)   Velayettin   Ulusoy   Efendi : (Çelebiler   Konuşuyor.)  “Kervan  Dergisi”

HUBYAR SULTAN’IN ZÜNNUNOĞLU  HALİL’İ   AYAKLANDIRMASI : 1527 

       Hubyar    Sultan,  20  yaşlarında    genç   bir   delikanlı  olduğu  halde  soyu  yüce  bir   aile’den    geldiği   için  ve  ailesine    bağlı   büyük   bir   Türkmen   kitlesinin  taban   oluşturmasıyla   ve   Akıl   Hocası  da   hamisi    Pir   Sultan   Abdal   olunca  da  Hubyar   Sultan  bir   Ayaklanma   örğütlüye   bilecek  güce   sahiptir.  Türk  Devletlerinde   8/10  yaşlarında  ki,  çocukların   hakan   ve   Padışah   oldukları   dikkate   alındığında   20   yaşındaki   Hubyar   Sultan  yönetici   olmaya   uygun  bir  yaştadır.  Ailesi   ve   ailesine   bağlı   Türkmen   Toplumu   Celali   ayaklanması   gibi  kanlı   bastırılmış   ve  yaşam   hakları   ellerinden   alınmış  bir   perişanlık  ve  ağır  bir   mağduriyet   içinde   bulunan    toplumuna   yüz  çeviremez  ve  onların  dışında   kalamazdı. Hubyar   Sultan  öne   çıkıp  toplumuna   önderlik  yapmalı  ve  Bozoklu  Türkmenleri’nin    ve   Celal   Baba’nın   öcünü   almalıydı.  Bölgede  ve   toplumunda  böyle   düşünen  ateşli  ,  heyacanlı   öç  peşin’de   koşan   liderler   ve  soy  aileler   vardı.  Onun   da   desteğini   bekliyorlardı.  Hamisi  ve  akıl   hocası  Pir  Sultan  Abdal’ın   ve   Kardeşi   Ali    Babanın   da   iznini   alarak  ortaya   çıktı    ve  halkının  önüne   düştü,   Hem   Şah   Veli’ye   ve   hem de   Zünnunoğlu   Halil’e , Öte   Cephede  de   Kalender   Çelebi’ye   Destek   için   evet   dediler.  Hubyar   Sultan  kendine   bağlı   ve   esaret   içinde   bulunan   toplumu   buzluk   dağlarında  olduğu  için   o   cephe’de   yapılan   Şah   veli,  Zünnunoğlu   Halil   yanında   bulundu  ve  her  iki   olayda  da   desteğiyle   etkin   rol   aldı.  Bu   olaylar   Hubyar  Sultan’nın   kimliğinin   bizlerce   tanınmasına   da   sebep   oldu. Hubyar   Sultan’ı   daha  net   bu   olaylarla   tanıyoruz.  Tarihsel   belğesi   bu   olaylarla   yazılmıştır.

       Sayın  araştırmacı   yazar   Hüseyin    Hüsameddin    Yaşar,  Amasya   Tarihin  de    Zünnunoğlu   Halil   ayaklanmasını   şöyle   anlatmaktadır:   “922  H.  Senesinde   Amasya’ya   saldıran ,  inatla   girmeye   çalışan   eşkıyanın   başında  Sultan   Murat   vardı.( Sultan  Murat  Yavuz  Sultan  Selim’in   Kardeşi   Şehzade   Ahmet’in   oğlu   Sultan   Murattır.),  H.  930  senesinde   Celaliler,  yahut   Sultan  Murat’ın   avenesi;  Sivas   vilayetini   fena  halde   sarmış,  Sinan   Paşa’yı   pek  fazla  sıkıştırmıştı,  bunun  için   Trabzon   Beylerbeyi   Amasyalı   İskender   Paşa ,  sene   sonlarında    Sivas   valisi   oldu    Sinan   Paşa  da   daha   sonra   da   Haç   emiri   olup   Hicaz’a   gitti.  Müfessir   meşhur   Amasyalı   Bahşi   Halife,  bu   sene    vefat   etti,  ak  bilek   demekle    meşhur   idi.  

       H.931  senesinde  Zünnunoğlu  Halil  avenesi   de;   Amasya’nın    her  tarafında   şiddetler   göstermeye   başladı.  Bunların   takibatında   Sinan   bey   yaralandı.   Yerine   Bursa   sancağı   Beyi   Koçibey   tayin   olundu.  İhtilalcilerin   harbinden   dolayı   Amasya’da   yine   ufak   tefek   hadiseler   oldu.  Koçibey’in   şehitliğiyle   Livanın   idaresi    müşkülata    uğradı,  çünkü   Amasya’nın   Uz   nahiyesinde   pek  çok   eşkıya   vardı.  Kürt  asıllı  Hüsrev   Paşa,  Diyarbakır’a   döndükten   sonra   ihtilalciler   yine   toplanıp  Zünnunşah  oğlu   Halil   Bey   başkanlığında   ihtilale  devam   ettiler.  Zünnun’un   halifesi   olan   meşhur   Hubyar   Baba   Halil   Beyin   müsteşarı   idi.   Bunlar;  Turhal   üzerinden   gelip   Varay  Nahiyesi   tarafında   konaklayarak    Amasya’yı    tehtit   etmeye   başladılar.  Amasya  Beyi  Abdah   Bey   beraberine   aldığı  kuvvetle  Varay  nahiyesinde ,   savaşla   bunları  takip  ederek   Artıkabad’a   kadar  gitti.  Orada   yapılan  savaşta   bu  da   şehit   oldu.  Veli   Bey,   Amasya   Valiliğine   tayın   edildi.  Seydi   Ahmet   Bey   Amasya   sancağı   Alaybeyi  ve   Muhafız   vekili    iken   H. 937   yılı   Şaban   ayında   Amasya   beyi  oldu.  Çünkü   Amasya   havalisinde   eksik  olmayan  eşkıyayı   takip  ederek ,   Zünnun  oğlu   Halil  Bey’i   yalnız   başına ,  beraberindeki   hazır  kuvveti  ile ,  kökünü   kazıyarak   ortadan   kaldırdığı   için   ödüllendirilip   Mirliva   olmuştu. Halil  Bey   pek  azılı   bir   eşkıya  idi   bunun  kökten   koparıp   çıkartılması   oldukça   önemli   bir  olay  olmuştu.”   (Ali   Kenanoğlu’nun  Ulutepe  Gazetesinde  ki  yazısından   alındı.)

       Zünnunoğlu   Halil’le   ilğili   olarak ,   Sayın   Baki   Öz,  Prof. Dr. Faruk   Sümer’i   kaynak   göstererek    şu   bilgileri   vermektedir.   “Zünnunoğlu  Hisar  Beğlü  oymağının   boybeyiydi.   Ayaklanmaya   Hisarbeğli  oymağıyla  birlikte  Çiçeklü,   Ağca  Koyunlu, Mesutlu,  ve  daha  birçok  Alevi  Türkmen  oymağı   katılmıştı.  Ayaklanmacılar   5-6  bin  kişi   olmuşlardı.  İran’a   yönelmişlerdi  geçtikleri   yöreleri   yağmalıyorlardı.   Eyleme  engel   olmak   istiyen   Sivas   Beylerbeyi    Yakup   Paşa’yı    Unavur’da    yenip  eylemi   sürdürmüşlerdi.  Bu  kez   Diyarbakırlı   hüsrev   Paşa  eylemi   bastırmakla   görevlendirildi.  Zünnunoğlu’nun   önü   Pasin   Ovasında   kesildi.  Ayaklanmacıların   çoğu   öldürüldü.  Zünnunoğlu   kaçarak   kurtuldu.”

       Bu  ayaklanmalar   çok  kanlı  bir  şekilde   bastırılmış   yakalananlar   öldürülmüş   kaçanlar   takip   edilmiş  ve  kökten   ortadan  kaldırılmaları  için   toplu   katliamlar   yapılmıştır. Bir  kısım  ayaklanmacılar   bölgede  bulunan  en  yüksek  dağların   eteklerine   çıkarak  yıllarca   gizli  yaşamışlar.  Böylece  hayatlarını   devam  ettirmişlerdir. Zaman  zaman   tekrar   dağlardan  inerek   ayaklanmalara   devam  etmişlerdir. Hubyar   Sultan  da   beklide   bu  olaylardan  sonra  Gürgen  Çukurun  da  Yerleşik   düzene   geçmiştir. Benim   Ailemden  kaçıp   kurtulan  birisi  sağlam, Hüseyin  Karabacak, ötekisi   kolu   kılıçla  kesilerek   koparılmış  Çolak  Ahmet,  ve  sonradan  çoğalan   torunları   Kelit   bölgesinin   yüksek   Çallarından   “Çolakların  Taş”  ve  “ Fındıklı  Eşme “  denilen  dağbaşında   1609’dan   1878   yılına  kadar  gizli  ve   kaçak   yaşamışlardır. Ancak   bölge’ye   Kars’tan   93  muacirleri  gelince  onlara   çoban   durarak   ortaya   çıkmışlardır. Büyük  bir   aşiret  kırıma  uğruyarak  bir  ağacın  iki   çatal   dalı  kaldı  anlamına  halk  onlara   Tille  oğulları  lakabını  takmışlardır. Hubyar   Sultan  efsane   olarak  birde  halk   söylencesinde  IV. Muratla  buluşması  efsane  edilmektedir.

       HUBYAR   SULTAN’IN ;  SULTAN    MURATLA     BULUŞMASI :

       Hubyar   Sultan’ın   Tekelü   Dağı    Gürgen   Çukurun’da   karşılaştıklarına   dair, Hubyar   Sultan   talipleri   Türkmenler  arasında   dilden   dile   dolaşan  bir   efsane   ve   deme ,  deyişler   var.  Halk   söylencesinde    Sultan   Murat   olarak   IV.’ncü   Murat’ın     adı   geçmektedir. Tarih   olarakta   (Merv   şehrini   alma’ya  giderken   ordusuna   Tekelü  dağlarında   1635  tarihinde   Tatbikat   yaptırdığı  sırada  buluştukları   efsane’ye   işlenmiştir.)  Bu   Tarih   bana  göre  Hubyar   Sultan’ın   ölümünden   bir  haylı   sonraki   tarihtir.  Aynı   Tarihlerde   Erbaa’nın   Keçeci   Köyünde   IV.ncü   Murat’ın   Keçeci  Baba   Keçe  dokurken  karşılaştığı  da   rivayet  edilmektedir.  Keçeci   Baba    Hupyar   Sultan’dan   çok   daha   yaşlıdır. Bozoklu  Celal   Baba   ve   Çeltek   Babayla   çağdaştırlar. Bu   her  iki   zat’ında   IV.  Murat’la  buluşmaları   bana   karanlık   gözükmek’te   ve   yanlış  olduğu  kanısındayım.  Aynı  Kanıyı,  sayın   Ali   Kenanoğlu   ve  İsmail   Onarlıda    da   görmekteyim. Bu  iki   yazar   Konuyu   şöyle   özetlemektedirler.: Hubyar   Sultan,  II.nci   Sultan   Murat’ıda   ve   IV. Ncü   Murat’Ida   görememiştir   demektedirler. Hubyar   Sultan’ın   yaşadığı   dönemlerde  ki,  Padışahlar   Şunlardır. :

    Yavuz    Sultan    Selim  (dönemi)   1512-  1520

Kanuni   Sultan   Süleyman  (dönemi)  1520-  1566

II.nci   Sarı    Selim    (Dönemi)     1566-  1574

III.ncü   Sultan   Murat   (Dönemi)    1574-  1595

       Bu dönemlerden   Yavuz   Sultan   Selim   zamanında   Hubyar  Sultan  henüz  çocuk   yaştadır.  Hubyar   Sultan’ın   yaşantısının   en   önemli   dönemlerinde   Padışah   1562  yılında   kendisine   fermanla  vakfiyede  bulunan   Kanuni  Sultan  Süleyman’dır.  II. Sarı   Selim   devri   muhtemel   hayat’tadır?   III.  Murat   Devrinde  eğer   Hayatta   ise    Çok    yaşlı   olabilir.  III  murat   zamanında  bölge  de  sukunet  vardır.  Hubyar   Sultan’ın   hayatında   önemli   bir  yer   tutan   Sultan   Murat,  Yavuz  Sultan   selim’in   Kardeşi   Şehzade   Ahmet’in   oğlu   Şehzade   Sultan   Murattır. (Kızılbaş   Muratta  denir.)    Kanuni  Sultan  Süleymanın   Yerine   Babası   Inci  Ahmet’in    Padışah   Olması   için    Amasya  da   şehzadelik   yaparken  Babasına  karşı  olan  Sivas   ve   Amasya   beylerbeyini  başarısız   kılmak  ve   babasına  taraftar   toplamak   için   Türkmen    önderleri  ile  temasa   geçerek   Celalileri  desteklemiş  ve   birlikte   mücadele   etmiştir. İşte   bu   amaçla  ayaklanmaların  içinde  olan  ve  onlara  destek  veren  Hubyar   Sultanla  , Adı  geçen  Sultan   Murat  buluşmuşlardır. 1526/1527  yılları  tahminen  gerçi  bu   yıllarda   Kanuni   Sultan  Süleyman   Padışahtır.  Ama   Belki  de   onu   başarısız   kılıp   süresini   kısaltmak  gibi  bir  amaç  güdülmüştür. Efsanesi   İleride  ki   bölümlerde  anlatılacaktır. Şu  anda  elde  dolaşan  Hubyar  Sultan   Resmi    Vakfiye  beratını  aldıktan  sonra  çizilen  Resmidir. Birinci  Hubyar  Abdal’a  ait   Resim   yoktur. Şahzede  Murat   Türkmenlerle   işbirliği   yaptığı   için   sarayca  dışlanmış  o   da  İran’a   kaçıp   Şah   Tahmaz’a   sığınmıştır. Bir  daha  Osmanlı  toprağına   dönmemişdir. Bu  yüzden  ona   Kızılbaş  Murat  denmiştir.   

Yukarda ki  bölümlerin   Kaynak  Kitapları:

       1)  Ali   Kenanoğlu   ve  İsmail   Onarlı’nın   Hupyar  Sultan   Ocağı  ve  Beydilli Sıraç Türkmenleri 1 Baskı Kelebek  Matbası  Nisan  2003 İst.

       2)Prof.  Dr.  Mustafa  Akdağ : “Türk   Halkının  Dirlik  ve   Düzenlik   Kavğası”  Celali   İsyanları   bilgi   yay.  Ank.  1975  s. 362

       3) Baki   Öz :  Osmanlıda   Alevi   Ayaklanmaları,

       4) Hüseyin   Hüsamettin   Yaşar- Amasya  Tarihi

       5)  Hamer- Büyük   Osmanlı  Tarihi – Sabah  yay. 2  c.  S  418-424

       6)   Nihat    Çetinkaya     “Kızılbaş   Türkler”  Kum  saati   yay.  5  bas.  2005   İstanbul.